Żywienie w chorobach wątroby

Gdy wątroba zaczyna chorować…

Skarżymy się wówczas na trudne do zidentyfikowania objawy: ogólnie złe samopoczucie, zmęczenie, osłabienie, brak apetytu, jadłowstręt, czasami nudności i wymioty, ból i dyskomfort w jamie brzusznej. Poważne choroby wątroby mogą być przyczyną żółtaczki.

Choroby wątroby stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia

Boląca, „powiększona” wątroba – np. w trakcie przewlekłego, czy ostrego zapalenia, spowalnia swe czynności fizjologiczne, jest znacznie mniej wydolna jako fabryka chemiczna organizmu, co rzutuje na osłabienie wszystkich naszych funkcji życiowych. Słabnie jej zdolność odtruwania z toksyn, co zagraża ogólnym zatruciem ustroju. Przewlekłe choroby tego organu są niestety dość „popularne” i obejmują wiele poważnych jednostek chorobowych. Najważniejsze z nich to przewlekłe zapalenie, marskość, toksyczne uszkodzenie, stłuszczenie.

Przyczyny chorób wątroby

• niewłaściwe odżywianie (nadmiar tłuszczów nasyconych),
  ·    nadużywanie alkoholu,
  ·    nadużywanie niektórych leków,
  ·    toksyny środowiskowe – z wody i roślin: metale ciężkie, chlor i jego toksyczne związki
  ·    choroby zakaźne: wirusowe zapalenia (żółtaczki) typu A,B,C, cytomegalia, itp.
  ·    zatrucia – np. grzybami, składnikami zepsutego pokarmu, itp.

  Do jakiego lekarza zwracamy się w chorobach wątroby?

Tą osobą jest lekarz hepatolog. Zajmuje się on m.in. problemami zdrowotnymi wątroby z powodu nadużywania alkoholu, nadużywania niektórych leków, marskości wątroby, śpiączki wątrobowej, raka wątroby (rak pierwotny i przerzuty nowotworów z innych narządów). W leczeniu wirusowego zapalenia wątroby („żółtaczki zakaźne” typu A,B i C) wyręcza go specjalista chorób zakaźnych.

Wczesna diagnoza = skuteczne leczenie
Im wcześniej podejmiemy leczenie wątroby zagrożonej poważną chorobą, czy zatruciem pokarmowym tym mniejsze skala uszkodzeń i tym samym szybsze i bardziej efektywne leczenie.

Obowiązuje czujność diagnostyczna!
Początkowe objawy chorób wątroby są mało uchwytne, nietypowe i często nie łączone z niewydolnością wątroby. Dlatego nie kojarzone z chorą wątrobą są np. zaburzenia trawienne wywołujące złe samopoczucie, ogólne zmęczenie bez powodu, bóle głowy, a później bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia. W tle tych dolegliwości może pojawić się osłabienie odporności i skłonność do infekcji bakteryjnych, wirusowych i drożdżakowych, czy alergia.

Diagnostyka wątroby

Podstawowe funkcje wątroby można zbadać oznaczając we krwi wskaźniki – tzw. białka osocza, enzymy, takie jak transaminazy, fosfataza zasadowa czy gammaglutamylotransferaza. Razem z określeniem stężenia bilirubiny (główny barwnik żółci) oznaczenia te składają się na badania czasem określane jako tzw. próby wątrobowe, często wykonywane w celach diagnostycznych w praktyce szpitalnej czy ambulatoryjnej. Warto też wiedzieć, że zarówno niedobór niektórych białek produkowanych przez wątrobę, jak i nadmiar jest oznaką poważnych chorób wątroby. Niedobór albumin jest wskaźnikiem przewlekłych chorób miąższu, zaś nadmiar gamma-globulin wskazuje na marskość lub przewlekłe zapalenie wątroby.

Diagnostyka obrazowa wątroby

Wątrobę można dość dokładnie obejrzeć za pomocą ultrasonografu. Dlatego badanie USG wątroby stało się podstawą wstępnej diagnostyki chorób tego narządu. Jednak przy poważnych problemach zdrowotnych uzupełniającą metodą badania obrazowego wątroby jest bardziej precyzyjna tomografia komputerowa (TK). Zwłaszcza, że w ostatniej dekadzie XX wieku wprowadzono ulepszenia do tomografii komputerowej (np. metodę spiralną) oraz tzw. substancje cieniujące (barwnikowe), co łącznie pozwala na dokładne uwidocznienie szczegółów. Dane otrzymane w czasie badania nadają się do wtórnej obróbki komputerowo-obliczeniowej i mogą być przedstawiane jako obrazy trójwymiarowe.

Scyntygrafia wątroby

Na podstawie badania scyntygraficznego można wnioskować o ukrwieniu i poprawności metabolizmu wątroby. Dzięki tzw. statycznej scyntygrafii możemy ocenić poprawność budowy tego narządu, a także aktywności immunologicznej śledziony zwiększonej w ostrych i przewlekłych zapaleniach. Badanie rozpoczyna się od podania dożylnie specjalnego znacznika – izotopu promieniotwórczego. Znacznik wychwycony (po ok. 20 minutach) przez komórki wątroby – a następnie zarejestrowany i przetworzony komputerowo przez scyntygraf obrazuje mapkę wątroby z obszarami o różnym ukrwieniu i intensywności metabolizmu. Dzięki temu badanie ocenia zaawansowanie uszkodzenia miąższu wątroby występującego w procesach zapalnych i marskości wątroby oraz potrafi wykryć guzy wątroby słabo widoczne w badaniu ultrasonograficznym. W tym zakresie badanie to jest dokładniejsze i może uzupełniać wcześniejsze badanie ultrasonograficzne. Badanie nazywane jest również badaniem izotopowym wątroby. W podobny sposób prowadzi się scyntygrafię dróg żółciowych (cholescyntygrafię) oraz scyntygrafię naczyniaków wątroby.

ZIOŁA LECZĄCE WĄTROBĘ

Do najskuteczniejszych środków ziołowych leczących przewlekle chorą wątrobę należą wyciągi z nasion ostropestu plamistego i ziela karczochów ,
Bazą naturalnych substancji leczniczych jest popularna już dziś sylimaryna, na którą składają się takie ciała czynne jak: sylibilina, sylibinina, sylidiomina i sylichrystyna. Jak też zespół witamin B1, B2, B6 i PP – wspomagających czynności wątroby w jej skomplikowanych i wymagających wielkiego wysiłku procesach przemiany materii.
Sylimaryna odtruwa wątrobę, stabilizuje i uszczelnia błony komórek wątrobowych.

Ochrania komórki wątroby atakowane przez toksyczne związki chemiczne pochodzące z otoczenia lub wytworzone w organizmie, również przez wirusy. Substancja ta zwiększa zdolności regeneracyjne wątroby. Przypuszcza się, że sylimaryna intensyfikuje komórkowe procesy syntezy białek, prowadząc do szybszej regeneracji nowych komórek wątroby. Swe ochronne działanie zawdzięcza m.in. silnym własnościom przeciwutleniającym. Ma też właściwości przeciwzapalne wobec wątroby, przewodów żółciowych i pęcherzyka żółciowego.
Podstawowym składnikiem sylimaryny jest sylibinina pochodna flawonowa .
Substancja ta stabilizuje i osłania błony komórkowe hepatocytów – komórek wątrobowych oraz miąższ wątroby przed uszkodzeniem przez toksyczne substancje. Działa rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodów żółciowych, żółciotwórczo, żółciopędnie, przeciwzapalnie i silnie odtruwająco.
Podobne własności ma cynareina z karczocha zwyczajnego (Cynara scolymus)
Cynareina przyspiesza odtruwanie organizmu przez pobudzenie układu moczowego (usuwanie wody, chlorków i mocznika), ochrania i regeneruje miąższ wątroby.
Ziołowe wskazania lecznicze ostropestu plamistego i karczochów
Stosowanie preparatów zwierających substancje czynne z ostropestu plamistego i karczochów jest szczególnie zalecane w przewlekłych chorobach wątroby. Działają tym skuteczniej, im są wcześniej użyte, najlepiej w początkowych objawach osłabienia wątroby. Pomocne są również dla rekonwalescentów po przebytej żółtaczce zakaźnej, podczas wirusowego zapalenia wątroby, postępującej marskości, tłuszczowego nacieczenia wątroby, zapalenia pęcherzyka żółciowego i po odwykowej kuracji przeciwalkoholowej. Wykazano, że preparaty z ostropestu są przeciwutleniaczami silniejszymi od witaminy E, chroniącymi nie tylko wątrobę, ale i cały organizm (zwłaszcza mózg!) przed atakiem wolnych rodników tlenowych.
Działanie niepożądane ziół są rzadkie, głównie nadwrażliwość na składniki preparatów. Przy stosowaniu większych dawek silimaryny sporadycznie może wystąpić słabe działanie przeczyszczające, a przy dołączeniu wyciągu suchego z ziela karczocha przeciwwskazaniem jest niedrożność dróg żółciowych. Istnieje też możliwość nasilania odczynów skórnych związanych z ekspozycją na światło ultrafiolet.

[ Źródło www.pfm.pl ]

ŻYWIENIE W CHOROBACH  WĄTROBY

1. Żywienie chorych z przewlekłymi chorobami wątroby w okresie wyrównania.
Żywienie w tym okresie jest bardzo zbliżone do żywienia prawidłowego. Główne zmiany dotyczą podaży białka i tłuszczu.
Przede wszystkim dieta powinna gwarantować utrzymanie należnej masy ciała. W przypadku osób niedożywionych zapotrzebowanie energetyczne należy zwiększyć.

Białko

Różne dane donoszą, iż zwiększona podaż białka wpływa bardzo korzystnie na przebieg choroby. Spożycie białka powinno być w granicach 1,0-1,2 g/kg mc./dobę. Białko nie tylko stymuluje proces odnowy komórek wątroby ale także zmniejsza nacieczenia tłuszczowe miąższu wątroby oraz sprzyja syntezie albumin osocza.
Ponad połowa białka powinna pochodzić z źródeł zwierzęcych między innymi produktów mlecznych i ryb. Ważne jest także aby nie przesadzić z ilością białka, gdyż może doprowadzić do zwiększenia stężenia amoniaku we krwi tętniczej.

Tłuszcze

Tłuszcze powinny być przede wszystkim łatwo strawne, które pochodzą z mleka, śmietanki, masła, olejów. Tłuszcze te nadają  wartość smakową potraw, są z reguły dobrze tolerowane oraz stanowią cenne źródło witamin.  Zalecenia ilościowe to 1g//kg mc./dobę tłuszczu. Dane dowodzą, że tłuszcze mogą dostarczać nawet 50-65% kcal pochodzenia pozabiałkowego. Jednakże spożywanie tłuszczów w nadmiarze powyżej 150 g/dobę może prowadzić do wystąpienia biegunki tłuszczowej.
Obowiązkowo wykluczamy z diety tłuszcze zwierzęce: smalec, słoninę, łój.
W niektórych przypadkach konieczne jest stosowanie triacyloglicerolii MCT, sytuacja taka może mieć miejsce w przypadku dużej nietolerancji tłuszczów.

Węglowodany

Węglowodany przede wszystkim uzupełniają wartość energetyczną diety. Z reguły są dobrze tolerowane przez chorych. Podaż węglowodanów powinna mieścić się w granicach 350-400 g. Wartość ta nie powinna być wyższa, gdyż badania wykazały, że nadmiar cukrów prostych może doprowadzić do zwiększenia syntezy triacylogliceroli w wątrobie oraz zmniejszenia wytwarzania fosfolipidów, co w konsekwencji przyczynia się do zwiększonego stłuszczenia wątroby. Ważne jest, aby nie spożywać w większości cukrów prostych, jednakże w ograniczeniu do 50g na dobę (w postaci cukru do słodzenia, zawartego w słodyczach i owocach). Fruktoza jako cukier zalecany w postaci miodu może stanowić cenne źródło energii.

Witaminy

W przebiegu chorób wątroby często dochodzi do utajonych niedoborów składników mineralnych i witamin. Ze względu na pozytywny wpływ witamin na przebieg choroby, zaleca się dodatkową suplementację witamin, głównie A, K, C i grupy witamin B.
Jednak, zwracam uwagę aby jakiekolwiek przyjmowanie witamin odbywało się pod okiem lekarza lub dietetyka. Ostatnio pojawia się coraz więcej doniesień na temat szkodliwego wpływu przedawkowania.
Można zaobserwować zwiększone zapotrzebowanie na wapń w przebiegu marskości wątroby, a także niedobry w przypadku selenu i cynku.

Należy wykluczyć:

• alkohol
  ·    kawę naturalną
  ·    mocną herbatę
  ·    kakao
  ·    pokarmy wzdymające
  ·    ostre przyprawy
  ·    pokarmy obfitujące w błonnik

Przedstawiam wykaz produktów dozwolonych i przeciwwskazanych w przewlekłych chorobach wątroby.

2. Żywienie chorych z przewlekłymi chorobami wątroby w okresie niewyrównania.

   Objawy jakie pojawiają się w okresie niewyrównania i niewydolności wątroby to:

• wymioty
  ·    nudności
  ·    brak łaknienia
  ·    nadciśnienie wrotne
  ·    żółtaczka
  ·    zmniejszone stężenie albumin
  ·    zwiększone stężenie amoniaku, zmniejszona synteza mocznika

  Energia
  Zapotrzebowanie energetyczne pozostaje bez zmian. Jedynie w ostrych stanach niewydolności w stanach przedśpiączkowych bywa ograniczenie podaży energii do ok. 2000 kcal dziennie.

  Białko
  W tym okresie nadal obowiązuje zwiększona podaż białka. Pacjent poprzez przyjmowanie leków moczopędnych, których działaniem jest zwiększona diureza oraz utrata pełnowartościowego białka uzasadnia przyjmowanie zwiększonych ilości tego składnika odżywczego.
  Jednakże, w przypadku nasilenia niewydolności należy przejść na dietę niskobiałkową, gdyż w miarę nasilenia stopnia upośledzenia czynności wątroby mogą pojawić się objawy nietolerancji. Należy wówczas stosować dietę niskobiałkową. Badania L. Hryniewskiego dowodzą, że korzystne jest łączenie białek pochodzących z produktów mlecznych i roślinnych z odżywkami przemysłowymi, będącymi źródłem aminokwasów o rozgałęzionym łańcuchu bocznym.

  Tłuszcze
  Podaż tłuszczu zależy od indywidualnej tolerancji chorego, zbliżona do ilości normalnej. Jedynie w przypadku wystąpienia cholestazy, podaż tłuszczu należy ograniczyć.
  Można podawać tłuszcze łatwo strawne jak masło, olej, śmietankę.

  Składniki mineralne i witaminy
  Preferowana dieta powinna być niskosodowa ( małosolna). Spowodowane jest to głównie obrzękami oraz puchliną jaka pojawia się w przebiegu choroby. Jednakże podczas stosowania połączenia dieta niskosodowa + leki moczopędne  w zaawansowanej niewydolności  wątroby może doprowadzić do wystąpienia niedoborów sodu. Dlatego istotne jest, aby w przypadku niewydolności wątroby bez puchliny brzusznej nie stosować ograniczenia sodu.
  Równocześnie w czasie leczenia obrzęków ,obserwuje się niedobory potasu. Wówczas należy dietę urozmaicić o produkty będące jego cennym źródłem jak: soki pomidorowe, ziemniaki w łupinach, wywary warzywne.
  Spośród innych niedoborów obserwuje się deficyt cynku i selenu. W tym wypadku należy poddać się suplementacji.

3. Żywienie chorych z przewlekłymi chorobami wątroby w okresie niewydolności.

   W tym stanach przedśpiączkowych inaczej zwanych encefalopatią III, IV stopnia wskazane jest żywienie dojelitowe lub pozajelitowe.
   Żywienie dojelitowe opiera się głównie na dietach przemysłowych, wysokoenergetycznych z ograniczoną ilością sodu o zmodyfikowanym składzie aminokwasowym typu hepar.
   Natomiast jeżeli chory nie posiada wskazań do wyżej wymienionego leczenia to należy jego dietę istotnie zmodyfikowąć. Przede wszystkim należy zmniejszyć lub prawie całkowicie wyeliminować białko.

   Ważne:

• Dieta opiera się głównie na sokach owocowych, przetartych kompotach, miodzie, kisielach, galaretkach, ryżu z masłem. Ograniczenia takie trwają około 2-3 dni, następnie stopniowo można wprowadzać małe ilości białka.
• Stosowanie diety ubogiej w białko może w krótkim czasie doprowadzić do powstania niedożywienia. Podobnie jak wcześniej zaleca się ograniczenie podaży sodu i płynów w przypadku występowania obrzęków i puchliny brzusznej.
• Konieczne jest uzupełnienie niedoborów cynku, który przede wszystkim istotnie poprawia łaknienie chorego.
• Posiłki powinny być spożywane 4-5 razy dziennie.
• Należy wyeliminować wszelkie używki.
•  W stanach z bardzo dużym upośledzeniem czynności przewodu pokarmowego lub u chorych nieprzytomnych należy stosować żywienie parenteralne.

4. Żywienie w okresie śpiączki wątrobowej.

Śpiączka wątrobowa jest końcową fazą encefalopatii wątrobowej. Stan ten wymaga postępowania dietetycznego , który ma zapobiec wywarzaniu amoniaku oraz ma działać ochronnie na uszkodzone komórki wątrobowe.

Ważne:

• Należy wykluczyć całkowitą podaż białka na 48 h lub dłużej.
• Chorych z utratą świadomości należy karmić pozajelitowo, najlepiej przez zgłębnik.
• Wskazane są mieszaniny aminokwasów o zmodyfikowanym składzie, zawierające zwiększone ilości aminokwasów o łańcuchach rozgałęzionych, natomiast mniejsze ilości aminokwasów aromatycznych.
• Po uzyskaniu przytomności podaje się choremu odpowiedni odżywki, np. Lactostrick, następnie stosuje się dietą jak w stanie przedśpiączkowym.