Edson Luiz, absolwent farmacji analizy klinicznej, posiada też tytuł doktora nauk, napisał pracę habilitacyjną pt. „Lipidy i naturalne antyoksydanty” w National Food Research Institute w Tsukuba w Japonii, a kolejną, dotyczącą naturalnych przeciwutleniaczy, w Food Research Laboratory w School of Medicine na Uniwersytecie Tokushima, też w Japonii. Podczas aktualnych prac nad opracowaniem „Badania nad produktami naturalnymi z potencjalną aktywnością biologiczną” znalazł czas, aby udzielić wywiadu AmbienteBrasil.
AmbienteBrasil: – Jakie korzyści płyną ze spożycia yerba mate, poświadczone przez Pańskie badania?
Edson Luiz da Silva: – U ludzi spożycie wodnego ekstraktu (napary, terere) z yerba mate spowodowało wzrost możliwości antyoksydacyjnych w osoczu krwi. Jest to bardzo ważne, ponieważ wiele chorób powstaje poprzez mechanizmy, w których uczestniczą wolne rodniki, i niezmiennie wynikają z braku równowagi w systemie przeciwutleniającym, tak jak np. wzrost ilości wolnych rodników lub zmniejszenie ich w ochronnym systemie antyoksydacyjnym. W ten sposób, spożywając produkty zwiększające możliwości antyoksydacyjne organizmu, jesteśmy, w pewien sposób, „zabezpieczeni” przed wieloma chorobami.
AmbienteBrasil: – W jaki sposób yerba mate „znacząco hamuje reakcje utleniania lipidów we krwi, zwłaszcza utleniania LDL”, jak zaznaczono w wynikach badań?
Edson: – Yerba mate jest bogatym źródłem wielu substancji chemicznych. Wśród nich możemy wyróżnić szereg związków o nazwie fenole, związki fenolowe, a w tym flawonoidy, które też są związkami fenolowymi. Te właśnie związki są doskonałymi przeciwutleniaczami i mogą hamować reakcje utleniania lipidów, białek, węglowodanów a nawet DNA, poprzez różne mechanizmy, jak np. poprzez bezpośrednią reakcję z wolnymi rodnikami. W tej reakcji wolne rodniki są eliminowane, czyli pozbywamy się z organizmu toksycznych wolnych rodników, a z kolei związki fenolowe przekształcane są w rodniki fenolowe. Jednak rodniki fenolowe są mało reaktywne, nietoksyczne i są łatwo wydalane z organizmu lub mogą być regenerowane przez wspólne działanie z witaminą C. Oznacza to, że zamieniają się ponownie w cząsteczki trwałe, zdolne do hamowania nowych wolnych rodników w systemie cyklicznym.
AmbienteBrasil: – Jak ten proces może wpłynąć na zmniejszenie ryzyka wystąpienia zawału bądź udaru mózgu?
Edson: – Hamując utlenianie lipidów, a zwłaszcza LDL (lipoproteina o małej gęstości, z angielskiego: Low-density Lipoprotein), który jest złożony z cząsteczek lipidów (przede wszystkim cholesterolu) i białek, i który krąży w osoczu krwi, a gdy jest go zbyt dużo (podwyższony cholesterol), osadza się wewnątrz tętnic i prowadzi do powstawania tego, co nazywamy płytką miażdżycową lub owrzodzeniami miażdżycowymi. Płytka ta zwiększa się wraz z upływem wieku (około 30-40 lat), zmniejszając lub nawet całkowicie blokując światło tętnic i dopływ krwi do narządu docelowego, co powoduje niedokrwienie (brak tlenu) i nekrozę (śmierć) tkanek.
W wypadku gdy owrzodzenie miażdżycowe występuje w tętnicach wieńcowych, mamy do czynienia z zawałem mięśnia sercowego, jeżeli zmiany te dotyczą tętnic mózgowych lub szyjnych, ich następstwem będzie udar mózgu. Początkowo w owrzodzeniach miażdżycowych cząsteczki LDL zostają poddane reakcjom utleniania. Tak więc substancje antyoksydujące hamują bądź zapobiegają tworzeniu się choroby aterosklerotycznej, uniemożliwiając utlenianie lipidów i LDL.
Wygląda na to, że yerba mate rzeczywiście posiada właściwości zmniejszające postęp miażdżycy, jak wykazano w badaniach na zwierzętach karmionych cholesterolem, u których następuje rozwój tej choroby. Na przykładzie królika wykazano, że spożycie ekstraktu wodnego yerba mate zatrzymało postęp miażdżycy (tworzenie się owrzodzeń miażdżycowych w tętnicach) w 50% w porównaniu z innymi grupami zwierząt, które zamiast yerba mate dostawały wodę (grupa kontrolna). U myszy z miażdżycą, po podaniu ekstraktu wodnego z yerba mate, stwierdzono znaczny wzrost możliwości skurczowej i rozkurczowej tętnic, zwanej także reaktywnością naczyniową. Proces ten, mający ogromne znaczenie dla prawidłowego obiegu krwi, jest zaburzony u pacjentów lub zwierząt z miażdżycą, ponieważ substancja odpowiedzialna o nazwie tlenek azotu, wytwarzana w samej tętnicy, zostaje zniszczona przez wolne rodniki. Yerba mate posiada związki przeciwutleniające, które blokują wolne rodniki i utrzymują stężenie tlenku azotu w celu spełnienia swojej funkcji w reaktywności naczyniowej.
AmbienteBrasil: – Jak zostały przeprowadzone badania u ludzi?
Edson: Ludziom przekazaliśmy pół litra ekstraktu wodnego z yerba mate w formie naparu, który został przygotowany poprzez zalanie suchych, zmielonych liści yerba mate gorącą wodą. Po przefiltrowaniu przez papierowy filtr i schłodzeniu, ochotnicy wypili napój i po upływie godziny została pobrana od nich próbka krwi. Próbka ta została poddana w laboratorium analizie biochemicznej na utlenianie lipidów i izolację oraz utlenianie LDL. Wyniki badań zostały porównane z innymi, przeprowadzonymi na próbce krwi pobranej bezpośrednio przed spożyciem yerba mate.
Należy podkreślić, że badania te dotyczyły sytuacji ostrych, tzn. oznaczenia były dokonywane jedynie po spożyciu jednorazowej dawki yerba mate. Biorąc pod uwagę fakt, że osoby pijące yerba mate robią to codziennie i stale, musimy ocenić, co się dzieje po upływie długiego okresu konsumpcji.
Wierzę, że w tym wypadku ochronny efekt przeciwutleniaczy utrzymuje się w jeszcze wyższym stopniu, ale mam zamiar w tym roku i następnych latach przeprowadzić badania w tej dziedzinie i nie tylko, ponieważ chcę uwzględnić w nich także inne zmienne, równie ważne, np. sprawdzić czy yerba mate obniża poziom cholesterolu we krwi i czy poprawia reaktywność naczyniową (np. obniżenie ciśnienia krwi).
W badaniach nad zwierzętami ekstrakt wodny z yerba mate przygotowywany był tak, jak zostało to opisane powyżej, i podany królikom w poidłach zamiast wody. Każdy królik wypija dziennie około 400 ml. Myszom natomiast podaliśmy ekstrakt yerba mate poprzez zgłębnik (wprowadzenie bezpośrednio do żołądka poprzez odpowiednią igłę). Jednocześnie, przez okres od 2 do 3 miesięcy, wszystkie zwierzęta otrzymały racje bogate w cholesterol w celu indukcji miażdżycy. Po tym czasie zwierzęta zostały zabite i przeprowadzane są analizy laboratoryjne.
AmbienteBrasil: – Czy istnieje konkretna ilość yerba mate, którą należy spożywać codziennie, aby czerpać z niej korzyści dla zdrowia?
Edson: W zasadzie nie mamy jeszcze na to pytanie precyzyjnej odpowiedzi, ponieważ główne efekty otrzymaliśmy w wyniku przeprowadzenia ostrych badań u ludzi lub po spożyciu dużej ilości yerba mate przez zwierzęta, które są modelami choroby i które otrzymały również pożywienie bogate w cholesterol.
Jednakże możemy spekulować co do ilości yerba mate zwykle spożywanej przez społeczeństwo Rio Grande do Sul lub Urugwaju, która wynosi około 1-2 litrów na osobę dziennie i wydaje się być odpowiednia. A to dlatego, iż populacje te konsumują zazwyczaj duże ilości wołowiny z tłuszczami nasyconymi, a taka dieta, jak wiadomo, wywołuje skłonności do miażdżycy. Jednakże częstotliwość występowania chorób układu krążenia w Urugwaju jest podobna do krajów europejskich, a w Rio Grande do Sul jest podobna lub niższa niż w Săo Paulo, Rio de Janeiro lub Minas Gerais.
W oparciu o ten pogląd, występowanie miażdżycy w Urugwaju i w Rio Grande do Sul powinno być wyższe niż w pozostałych miejscach. Tak więc mniema się, że zwyczajne spożywanie yerba mate może chronić ludność przed miażdżycą. Nazywam to „paradoksem Gaúcho” analogicznie do „paradoksu francuskiego”, gdzie czynnikiem ochronnym wydaje się czerwone wino.
AmbienteBrasil: – Codziennie spożywana zielona herbata podobno też ma zbawienny wpływ na zdrowie. Czy efekty jej działania są takie same jak efekty yerba mate?
Edson: Wyniki uzyskane z badań in vitro pokazały, że yerba mate wykazuje większy potencjał antyoksydacyjny niż zielona herbata, czarna herbata czy też czerwone wino. Nie posiadamy żadnych wyników badań przeprowadzonych u ludzi czy też zwierząt, ale wierzę, że yerba mate może rzeczywiście przewyższyć zieloną herbatę, ponieważ posiada szeroką gamę substancji, takich jak: witaminy, składniki mineralne, polifenole i białka, podczas gdy w zielonej herbacie zawarte są tylko polifenole, nazywane również katechinami.
